DI THẢO SỐ 23: BÁO CÁO VỀ MỘT SỐ VIỆC CẦN LÀM (*)
(26 tháng 9 năm Tự Đức 19, tức 3 tháng 11 năm 1866)
Tôi Nguyễn Trường Tộ kính bẩm.
Hiện nay người Tây mới chế ra loại súng điểu thương mỗi phút (một giờ 60 phút) bắn được 100 phát. Không biết Triều đình có ưng mua một khẩu về làm mẫu chăng?
Lại có Di Minh bẩm rằng, nếu thuận lời xin của anh ta, anh ta đã có nhiều anh em về Tây làm kế phản gián. Anh ta xin tự cải thành người Anh, trở về nước Anh phao tin khắp nơi để làm xao động Tây triều. Sau khi xong việc anh ta sẽ về nước ta trở lại cư trú và lấy vợ người mình (người Tây vốn có cái lệ đó, cho nên anh ta làm được không trở ngại gì).
Trước đây có hai vị quan Tây, một là quan hai lục quân, một nữa là quan ba thuỷ quân đều đã từng nói với Nguyễn Hoằng, muốn Nguyễn Hoằng xin cho họ được lên Kinh làm người giúp việc. Đó là tình thật. Vì tính tình của người Tây thường thường như thế, tôi đã biết rõ, chứ không phải có ai khác xui khiến mà làm như vậy đâu. Xem thế thì điều “Tìm người để giúp bên trong” mà tôi đã bẩm trong Lục lợi từ trước đây đã có cơ hội rồi đấy.
Lại xin Triều đình đề phòng ở biên giới phía Bắc. Hiện nay nghịch đảng đã tụ tập ở Hương Cảng, cũng đã có người qua lại Gia Định để chiêu mộ người theo.
Lại bẩm nếu như Triều đình sai sứ đi Tây thì xin cho tôi được đi cùng để có thể cùng với phái bộ biện bác với Tây triều, vì nếu không có tên thì họ sẽ không coi ra gì. Việc xin này là vì công hay tư ngày sau Triều đình sẽ biết rõ. Về thông ngôn thì dùng Nguyễn Hoằng suốt từ đầu chí cuối mới được. Còn giám mục thì nhờ nói giúp cho một hai lời, như thế mới được việc. Nếu muốn thi hành kế gấp này thì xin khởi hành ngay mới được.
Tôi hễ biết thì nói, nếu không hợp sự lý xin Triều đình lượng thứ cho cái tội ngu muội không phải ấy.
Kính bẩm.
Chú thích
(*) Nguyên văn chữ Hán: Hv 189/1 tờ 122-123. Viết tại Sài Gòn trong lúc chờ tàu đi Pháp.
(26 tháng 9 năm Tự Đức 19, tức 3 tháng 11 năm 1866)
Tôi Nguyễn Trường Tộ kính bẩm.
Hiện nay người Tây mới chế ra loại súng điểu thương mỗi phút (một giờ 60 phút) bắn được 100 phát. Không biết Triều đình có ưng mua một khẩu về làm mẫu chăng?
Lại có Di Minh bẩm rằng, nếu thuận lời xin của anh ta, anh ta đã có nhiều anh em về Tây làm kế phản gián. Anh ta xin tự cải thành người Anh, trở về nước Anh phao tin khắp nơi để làm xao động Tây triều. Sau khi xong việc anh ta sẽ về nước ta trở lại cư trú và lấy vợ người mình (người Tây vốn có cái lệ đó, cho nên anh ta làm được không trở ngại gì).
Trước đây có hai vị quan Tây, một là quan hai lục quân, một nữa là quan ba thuỷ quân đều đã từng nói với Nguyễn Hoằng, muốn Nguyễn Hoằng xin cho họ được lên Kinh làm người giúp việc. Đó là tình thật. Vì tính tình của người Tây thường thường như thế, tôi đã biết rõ, chứ không phải có ai khác xui khiến mà làm như vậy đâu. Xem thế thì điều “Tìm người để giúp bên trong” mà tôi đã bẩm trong Lục lợi từ trước đây đã có cơ hội rồi đấy.
Lại xin Triều đình đề phòng ở biên giới phía Bắc. Hiện nay nghịch đảng đã tụ tập ở Hương Cảng, cũng đã có người qua lại Gia Định để chiêu mộ người theo.
Lại bẩm nếu như Triều đình sai sứ đi Tây thì xin cho tôi được đi cùng để có thể cùng với phái bộ biện bác với Tây triều, vì nếu không có tên thì họ sẽ không coi ra gì. Việc xin này là vì công hay tư ngày sau Triều đình sẽ biết rõ. Về thông ngôn thì dùng Nguyễn Hoằng suốt từ đầu chí cuối mới được. Còn giám mục thì nhờ nói giúp cho một hai lời, như thế mới được việc. Nếu muốn thi hành kế gấp này thì xin khởi hành ngay mới được.
Tôi hễ biết thì nói, nếu không hợp sự lý xin Triều đình lượng thứ cho cái tội ngu muội không phải ấy.
Kính bẩm.
Chú thích
(*) Nguyên văn chữ Hán: Hv 189/1 tờ 122-123. Viết tại Sài Gòn trong lúc chờ tàu đi Pháp.